Rozgraniczenie nieruchomości w postępowaniu administracyjnym to jeden z trybów ustalenia przebiegu granic nieruchomości sąsiadujących, w sytuacji zaistnienia sporu o granice pomiędzy właścicielami nieruchomości. Artykuł152 Ustawy Kodeks cywilny stanowi, że „właściciele gruntów sąsiadujących obowiązani są do współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych; koszty rozgraniczenia oraz koszty urządzenia i utrzymywania stałych znaków granicznych ponoszą po połowie”.
W jakich sytuacjach dochodzi do rozgraniczenia gruntów?
1) gdy granice nie są w ogóle wytyczone lub;
2) gdy istniejące uprzednio granice stały się sporne.
Stroną w postępowaniu rozgraniczeniowym mogą być:
a) właściciel nieruchomości lub współwłaściciele,
b) użytkownik wieczysty lub współużytkownik wieczysty,
c) posiadacz samoistny, jeśli przemawia za nim domniemanie posiadania zgodne ze stanem prawnym (art. 341 k.c.),
d) posiadacz zależny: użytkownik, dzierżawca, najemca, korzystający z określonej powierzchni gruntu.
Jak wygląda tryb postępowania administracyjnego o rozgraniczenie gruntów?
– W pierwszej kolejności przeprowadza się postępowanie administracyjne (rozgraniczeniowe) w trybie ustawy 17.05.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne.
– Rozgraniczenia nieruchomości dokonuje wójt, burmistrz, prezydent lub sądy (postępowanie to ma charakter jednoinstancyjny).
– Czynności ustalania przebiegu granic wykonuje geodeta.
– Ugoda zawarta przez geodetą ma moc ugody sądowej.
Jeżeli jednak nie doszło do ugody lub nie ma podstaw do wydania decyzji o rozgraniczeniu, wójt, burmistrz, prezydent umarza postępowanie administracyjne i przekazuje z urzędu sprawę do rozpoznania sądowi. Sąd staje się też właściwy, gdy strona niezadowolona z ustalenia przebiegu granicy w postępowaniu administracyjnym zażąda w terminie czternastu dni od doręczenia decyzji o rozgraniczeniu przekazania sprawy sądowi.
Sprawa o rozgraniczenie rozpatrywana jest jedynie przez sąd, bez poprzedzającego go postępowania administracyjnego, gdy przesłanką rozstrzygnięcia jest ustalenie przebiegu granic. W takim wypadku (np. przy zniesieniu współwłasności, rozpatrując powództwo windykacyjne) sąd zamieszcza w orzeczeniu także rozstrzygnięcie o rozgraniczeniu (art. 36 Prawo geodezyjne i kartograficzne).
Jakie są kryteria rozgraniczenia wynikające z art. 153 KC?
1) ustalenie przebiegu granic nieruchomości według aktualnego – z chwili orzekania – stanu prawnego nieruchomości, według zebranych dokumentów prawnych i technicznych; w takim przypadku wykluczone jest ustalenie granicy według zgodnego oświadczenia woli stron,
2) jeśli na podstawie zebranych dokumentów nie można ustalić stanu prawnego nieruchomości sąsiadujących a tym samym granic, należy je ustalić według ostatniego spokojnego stanu posiadania, na podstawie widocznych na gruncie śladów i znaków granicznych oraz biorąc pod uwagę istniejące mapy i inne dokumenty dotyczące ich przebiegu,
3) jeżeli nie można stwierdzić stanu spokojnego posiadania, granice ustala się na podstawie zgodnego oświadczenia strony lub stron, o ile żadna ze stron nie kwestionuje przebiegu granicy,
4) w razie sporu co do przebiegu linii granicznej, geodeta stara się nakłonić strony do zawarcia ugody, z uwzględnieniem wszelkich okoliczności, dokumentów, które posiada, znaków i urządzeń granicznych.
Z orzecznictwa Sąd Najwyższy:
– Nie uzasadnia dokonania rozgraniczenia według stanu ostatniego spokojnego posiadania okoliczność, że stan prawny jest wątpliwy (tak orz. SN z 21.8.1966 r., III CR 146/66, OSP 1967, Nr 7-8, poz. 185).
– Skorzystanie z tego kryterium wyłącza także możliwość stwierdzenia granicy na podstawie decyzji administracyjnej (tak uchw. SN z 15.3.1968 r., III CZP 9/68, OSN 1968, Nr 11, poz. 181).
– Do stwierdzenia stanu ostatniego spokojnego posiadania nie wystarcza ustalenie, że granica istnieje przez okres dłuższy niż 1 rok, a więc że sąsiad utracił możliwość wytoczenia powództwa posesoryjnego.
– W art. 153 k.c. chodzi o ustabilizowany stan posiadania przedmiotu rozgraniczenia, a więc o taki stan, który nie pozwala wprawdzie na stwierdzenie nabycia własności w drodze zasiedzenia, jednak trwa zbyt długo, by pozbawienie dotychczasowego posiadacza pasa ziemi przez ustalenie granicy z uwzględnieniem wszelkich okoliczności dało się pogodzić z zasadami współżycia społecznego (por. orz. SN z 6.5.1974 r., III CRN 81/74, OSN 1975, Nr 4, poz. 65).
– Wyrok zapadły w sprawie o naruszenie posiadania nie może stanowić dowodu, jaki był ostatni stan spokojnego posiadania.
– Z takiego wyroku może wynikać tylko ostatni stan posiadania (por. orz. SN z 19.5.1972 r., III CRN 84/72, OSN 1973, Nr 2, poz. 32).